Biblioteka LO Zgorzelec: 2012 - Rok Janusza Korczaka

Janusz KORCZAK jako pisarz

Janusz Korczak to pseudonim pisarski Henryka Goldszmita (1878/1879 – 1942), lekarza, wybitnego pedagoga, wychowawcy i twórcy dzieł literackich dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Jak opowiadał Igor Newerly, pisarz i przyjaciel Korczaka, pisaniu oddawał się on od wczesnych lat szkolnych. Pierwsze próby literackie sam Korczak traktował nieco z przymrużeniem oka. Rozpoczął od poezji, którą bardzo surowo ocenił znany publicysta i teoretyk pozytywizmu, Aleksander Świętochowski. Zrozumiał więc, że poetą nie będzie. Następnie próbował swych sił w dramacie – niestety jego sztuka pt. Którędy? nigdy nie weszła na scenę. Pozostała mu powieść jako środek wyrażenia swoich literackich umiejętności. Wkrótce też, w 1901 roku czasopismo Kolce zaczęło publikację w odcinkach jego powieści Dzieci ulicy. Miała ona wydźwięk nieco sensacyjny, ale trudno było jej autorowi odmówić umiejętności bystrej obserwacji życia.

W 1904 roku w piśmie Głos zaczęła ukazywać się, również w odcinkach, powieść Dziecko salonu, która zrobiła na czytelnikach doskonałe wrażenie i ujawniła niewątpliwy talent pisarski Korczaka. Dzięki Dziecku salonu Janusz Korczak zaistniał jako pisarz, ale też w swej twórczości zaakcentował problem, który był dla niego przez całe jego życie najważniejszy – problem dziecka.

A potem już kolejne utwory poświęcone dzieciom następowały jeden po drugim. I tak w 1910 i 1911 roku ukazały się reportaże z pobytu autora na koloniach letnich. Literackie sprawozdanie z obozu dzieci żydowskich nosiło tytuł Jośki, Mośki i Srule, zaś z kolonii z dziećmi polskimi – Józki, Jaśki i Franki. Do dziś oba utwory zachwycają wnikliwością obserwacji psychologicznej i naturalnością języka – tak, że można je czytać jako literaturę pedagogiczną lub po prostu jako ciekawy i miejscami zabawny dziennik z dziecięcych kolonii. W 1912 roku ukazała się Sława – utwór o wymowie dydaktycznej, w którym Korczak podkreślał wagę marzeń w życiu dziecka: Dzieci, dumne miejcie zamiary, górne miejcie marzenia i dążcie do sławy. Coś z tego zawsze wyniknie…

W 1914 roku opublikował razem trzy utwory (Bobo, Spowiedź motyla, Feralny tydzień), będące subtelnym studium psychologicznym wieku niemowlęcego, dzieciństwa i wieku szkolnego, opartym, jak większość utworów Korczaka, na motywach autobiograficznych. Następne lata to szereg prac z zakresu pedagogiki dziecięcej. Ale oto w 1926 roku ukazała się powieść dla młodzieży, która natychmiast zyskała sobie wielotysięczną rzeszę czytelników spośród dzieci w Polce i za granicą – Bankructwo małego Dżeka -

historia o niezwykłych perypetiach amerykańskiego chłopca, który postanowił założyć w szkole spółdzielnię uczniowską. Niewątpliwie jednak najgłośniejszą książką dla dzieci, napisaną przez Korczaka był Król Maciuś Pierwszy (1928). Ta historia o próbie zbudowania dziecięcego państwa, opartego na utopijnym modelu demokracji, ma wymowę ponadczasową. Można ją czytać na każdym etapie życia – podobnie jak np. Małego księcia A. de Saint-Exupery`ego – i różnie interpretować, w zależności od nabytego doświadczenia życiowego. A może by tak zrobić – zastanawia się Maciuś – żeby dzieci z całego świata – białe, czarne i żółte – też miały jednego koloru sztandar? A sztandar miał mieć kolor zielony… jak kolor nadziei.

Wspaniały sukces czytelniczy Króla Maciusia wymógł niejako na autorze napisanie dalszego ciągu przygód tego niezwykłego chłopca i tak w 1931 roku ukazał się Król Maciuś na wyspie bezludnej. Następnie w 1934 roku Korczak wydał kolejną powieść dla dzieci pt. Kajtuś Czarodziej. Książka opowiada historię chłopca, który odkrył, że posiada czarodziejską moc. Początkowo wykorzystuje ją do zabawy, ale w końcu musi nauczyć się nad nią panować. Kajtuś ucieka z domu i podczas podróży po całym świecie rozwija swoje czarodziejskie umiejętności. To opowieść o dorastaniu i świecie dziecięcej wyobraźni. Dzisiaj postać stworzona przez Janusza Korczaka budzi skojarzenia z Piotrusiem Panem i Harrym Potterem.

Do wybuchu II wojny światowej Korczak wydał jeszcze trzy powieści dla młodzieży :

· Uparty chłopiec (1937)

· Ludzie są dobrzy (1938)

· Trzy rozprawy Herszka (1938)

Janusz Korczak wniósł niewątpliwie duży wkład w rozwój literatury dla dzieci i młodzieży. Jego dziecięcy bohaterowie są traktowani przez pisarza bardzo poważnie i rozstrzygają bardzo dorosłe problemy. Ale są też zagubieni w świecie obcym dla nich i wrogim, w świecie uniemożliwiającym im rozwój marzeń – w świecie ludzi dorosłych. Książki Korczaka są dziś może nieco zapomniane. Ale warto po nie sięgnąć, bo niosą w sobie obok optymizmu przynależnemu dzieciństwu także tę niezwykłą mądrość, że nawet jeśli staniemy się już ludźmi dorosłymi, nie powinniśmy nigdy przestać M A R Z Y Ć.