Ja to ktoś inny
-
Arthur Rimbaud
„Pochodzę z dalekiego rodu: moi przodkowie byli Skandynawami ; przebijali sobie żebra, pili swoją krew. Pokaleczę całe swoje ciało, pokryję je tatuażem, pragnę stać się ohydny jak Mongoł : zobaczysz będę wyć na ulicach. Chcę oszaleć z wściekłości.”
W ten sposób, z właściwą dla siebie bezpośredniością języka, pisał o sobie w swoim cyklu poematów prozą pt. Sezon w piekle, dziewiętnastoletni wówczas Rimbaud.
Urodził się 20 października 1854 roku w podparyskim Charleville. Surowo wychowywany przez matkę, od dzieciństwa zmuszany do uczenia się na pamięć łacińskich sentencji z Pisma Świętego, w wieku zaledwie dziewięciu lat pisze obszerny esej sprzeciwiający się tego typu edukacji.
Mając 15 lat, w styczniu 1870 roku w tradycjonalnej „La Revue pour tous”, debiutuje swoim pierwszym, klasycznym jeszcze wierszem Gwiazdka sierot, w którym widać inspirację twórczością Hugo, Banville’a i Baudelaire’a.
Z początku pragnie zostać parnasistą, ale już w 1871 roku porzuca ten zamiar i odnajduję swój własny język poezji. Próbuje wtedy techniki „czystego zapisu” :
„Wystarczy otworzyć się dla doznań i wyrazić słowami to, co przekazują nam zmysły, nie próbując wyrozumowanej interpretacji i unikając ingerencji świadomości”
W tym czasie powstaje jego słynny poemat Statek pijany, a także nie mniej znany sonet Samogłoski, który jest częścią Alchemii słowa. Nawiązuje w nim do zjawiska synestezji, czym wcześniej interesował się już Charles Baudelaire, a co później stało się jednym z głównych narzędzi symbolistów.
„Wynalazłem kolor samogłosek! A - czarne, E – białe, I - czerwone, O - niebieskie, U - zielone. Ustaliłem formę i takt każdej ze spółgłosek i w instynktownych rymach pochlebiałem sobie, że odkryłem poetyckie słowo dostępne, któregoś dnia dla wszystkich zmysłów”
W 1871 roku, w Liście jasnowidza do Paula Demeny’ego formułuje swoje poetyckie credo – Ja - to ktoś inny (fr. Je – est un autre) .
„Bo ja to ktoś inny. Jeśli miedź budzi się jako trąbka, nie ma w tym jej winy. To dla mnie oczywiste : jestem obecny przy wykluwaniu się mojej myśli : oglądam ją, słucham jej, pociągam smyczkiem[…]”
Przedstawia również w nim swoją wizję poety :
„Poeta robi z siebie jasnowidza przez długie, bezmierne i wyrozumowane rozregulowanie wszystkich zmysłów. Wszystkie postacie miłości, cierpienia, szaleństwa; sam znajduje i wyczerpuje wszelkie trucizny, aby zachować z nich kwintesencję
Sztuka dla Rimbauda to ucieczka od rzeczywistości, od jałowości i bezsensu egzystencji w epoce kultu pracy i postępu technicznego. Przekracza on zatem granicę realności i w swej wyobraźni przenika do świata wyimaginowanego – Piekła, które jest dla niego symbolem miejsca ekstremalnych doznań i intensywności odczuć, stanowiąc równocześnie odskocznię od bezbarwności codziennego życia.
Jedynym ograniczeniem poety jest wówczas jego wyobraźnia, która wspomagana przez absynt zdaje się nie mieć granic. Zarówno Sezon w piekle jak i Iluminacje cechuje swoista apoteoza umysłu twórczego
Zapiskiem podróży do tego świata jest Sezon w piekle, uznawany za arcydzieło poezji, pisany prawdopodobnie w części pod wpływem opium i haszyszu.
„Przywykłem do zwyczajnej halucynacji: z największą łatwością widziałem meczet w miejsce fabryki, szkołę doboszów prowadzoną przez anioły, kolasy na wszystkich drogach nieba, salon w głębi jeziora; potwory, misteria; tytuł wodewilu piętrzył przede mną koszmary. Później objaśniałem swoje magiczne sofizmaty halucynacją słów! W końcu uznałem nieporządek mojego umysłu za uświęcony.”
Jednak dopiero w Iluminacjach młody poeta dał wyraz swemu poetyckiemu credo -
Ja - to ktoś inny .
„Tym, co wyznacza udzielną odmienność Iluminacji, jest przejście od ja do innego, od poety do zobiektywizowanego zapisu poetyckiego.” - pisał Artur Międzyrzecki w swoim szkicu o twórczości Arthura Rimbauda.
(Rimbaud i Verlaine)
Arthur Rimbaud w 1871 roku poznał Paula Verlaine’a, znanego już wówczas w środowisku paryskim poetę, uznanego później obok Baudelaire’a i Rimbauda właśnie za jednego z ojców poezji przeklętej. Między poetami pojawiła się niezwykła zażyłość, która z biegiem czasu przerodziła się w homoseksualny związek - nie pierwszy już zresztą dla żonatego Verlaine`a.
Ten dwuletni dość burzliwy związek zakończył się w Brukseli, kiedy to pijany Verlaine postrzelił Rimbauda, za co został skazany na dwa lata więzienia.
W 1873 roku Arthur ukończył Sezon w piekle, a w 1875 roku Iluminacje, które stały się swoistym przeglądem twórczości, poskładanym z różnych jego rękopisów przez Berrichona – szwagra Rimbauda.
W 1875 roku poeta postanawia ostatecznie zerwać z literaturą. Od tamtego czasu jedyną jego twórczością stają się listy pisywane do swoich dawnych przyjaciół. W tym samym roku zaciąga się do hiszpańskiej armii, ale wkrótce dezerteruje, by wyruszyć do Harare (stolica Zimbabwe), a później Abisynii (dzisiejsza Etiopia), gdzie zajmuje się m.in. handlem kawą i bronią. W 1891 roku umiera w Marsylii na nowotwór .
(A.Rimbaud, Harare)
Cała twórczość A. Rimbauda powstała w okresie od piętnastego do dwudziestego roku życia, kiedy to ostatecznie zerwał z literaturą.
„ Można by sobie zadać pytanie, kto naprawdę umarł tamtego dnia w marsylskim szpitalu, kupiec z Hararu czy poeta? Czyż poeta nie zginął już dużo wcześniej, przed siedemnastu laty, i to śmiercią samobójczą, kiedy na zawsze wyrzekł się poezji?”
Julia Hartwig
Do tej pory zadziwia fakt, iż motorem rewolucji sztywnego języka poezji i wydobycia jej treści z archaicznego sposobu poetyzowania, była twórczość nastoletniego geniusza. Pierwszego autora wiersza wolnego.
Legenda Rimbauda wciąż budzi zachwyt wielu i inspiruje. Pod wpływem rimbaudowskiego uroku pozostawali między innymi polscy poeci, tacy jak J. Kasprowicz, J. Tuwim, J. Iwaszkiewicz, a także R. Wojaczek.
Materiały źródłowe:
1. Michon P., Rimbaud Syn. Kraków, 2004 .
2. Międzyrzecki A. Rimbaud, Apollinaire i inni: wybór przekładów.
Warszawa, 1988
3. Rimbaud A., Sezon w piekle. Iluminacje. Warszawa, 1999.
Oprac. M.D.
